łono Abrahama – przen. raj niebieski, miejsce pośmiertnego spoczynku ludzi uczciwych, w którym nie istnieje cierpienie
«Abraham, protoplasta i patriarcha narodu izraelskiego, z którym Bóg zawarł przymierze, przeznaczając mu Ziemię Obiecaną»
Łonem Abrahama św. Augustyn nazywał odległe, tajemne i zaciszne ustronie, w którym przebywał Abraham; miejsce w otchłani przeznaczone dla wybranych, czyli potomków Abrahama.
agora – przen. miejsce, gdzie rozstrzygane są ważne sprawy, decydujące o losach człowieka lub kraju
«agora, zgromadzenie obywateli w miastach-państwach starożytnej Grecji»
Agory zwoływane były dla omówienia ważnych spraw państwowych; miano to oznaczało także centralny plac, rynek miasta, stanowiący miejsce obrad takiego zgromadzenia, będący ośrodkiem życia politycznego i religijnego, czasem handlowego.
arkadia – poet. miejsce na ziemi, w którym panuje spokój, ład i szczęśliwość; kraina wiejskiej prostoty i spokoju, idyllicznej beztroski; raj
«Arkadia, kraina w Grecji, na Półwyspie Peloponeskim»
Arkadia, kraina osłonięta wysokimi górami, opiewana była przez antycznych poetów jako rajskie ustronie, kraj biednych, ale szczęśliwych pasterzy.
babilon – przen. wielka metropolia pełna rozwiązłości, luksusu, pokus i grzechu (zwykle o Paryżu, Londynie, Nowym Jorku)
«Babilon, starożytne miasto w Mezopotamii, stolica Babilonii»
Jedno z największych i najwspanialszych miast starożytności, szczyt swego rozkwitu przeżywające w 605–562 r. p.n.e.; Babilonem w znaczeniu przenośnym niegdyś krzyżowcy nazywali Kair, a purytanie Rzym.
eden – książk. miejsce największej szczęśliwości; miejsce wymarzone, piękne, urocze, rozkoszne
«Eden, biblijny raj»
Tak nazywano ogród edeński, raj zamieszkany przez pierwszych ludzi, Adama i Ewę, do chwili ich wypędzenia stamtąd przez Boga.
eldorado – książk. przen. kraj opływający w bogactwa, wymarzona kraina szczęśliwości, ziemia obiecana
«Eldorado, legendarna kraina w Ameryce Południowej, obfitująca w złoto»
Krainy tej daremnie poszukiwali Hiszpanie i Portugalczycy w XVI–XVIII w., głównie między Amazonką i Orinoko; jej nazwa wywodziła się z hiszp. el dorado, dosł. 'pozłocony', od legendarnego króla tej krainy, który według opowieści hiszpańskich był cały pokryty złotem.
golkonda – książk. przen. kraj pełen bogactw i skarbów, kraina obfitości; niewyczerpane źródło jakichś dóbr, również niematerialnych
«Golkonda, miejscowość w Indiach, ośrodek handlu diamentami»
W XVI–XVII w. miasto było bogatym ośrodkiem handlowym, słynnym zwłaszcza ze swoich kopalń i szlifierni diamentów; stamtąd pochodzą słynne diamenty Orłow i Koh-i-noor.
jerycho – książk. miejsce odosobnienia, ukrycia, przeczekania na uboczu
«Jerycho, miasto w dolinie Jordanu, jedno z najstarszych osiedli ludzkich»
Gdy król Ammonitów, Hanun, wziął posłów króla Dawida za szpiegów i odesłał ich z brodami ogolonymi do połowy, ten nakazał im, aby udali się do Jerycha i mieszkali tam tak długo, dopóki brody im nie odrosną, a wtedy będą mogli powrócić.
kanaan – książk. miejsce, o którym sądzi się, że możliwe w nim jest osiągnięcie szczęścia, bogactwa, spełnienie marzeń; ziemia obiecana
«Kanaan, starożytny kraj na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, obejmujący tereny późniejszej Syrii, Palestyny i Fenicji»
Południowa część tych obszarów (późniejsza Palestyna) wymieniana jest w Biblii jako ziemia obiecana Izraelitom przez Boga; z jego woli przywędrował do Kanaan Abraham wraz ze swoją rodziną i plemieniem, dając na tej ziemi początek wielkiemu narodowi żydowskiemu.
kapua – książk. miejsce luksusowych rozrywek i rozpusty, w którym się gnuśnieje i niewieścieje
«Kapua, miejscowość w Kampanii (Włochy), w starożytności największe miasto tego regionu»
W czasach swej świetności (III w. p.n.e.) była miastem zamożnym, słynącym z luksusu i łatwego życia; stacjonując w nim, wojska Hannibala (podczas II wojny punickiej Kapua przeszła na jego stronę) utraciły wojowniczego ducha – po kilku latach miasto zostało zdobyte i ukarane przez Rzymian.
mekka – książk. miejsce słynne z najdogodniejszych warunków do rozwijania określonych zainteresowań lub stanowiące centrum takiej działalności, cel masowych przyjazdów, dążeń, pielgrzymek hobbystów, znawców, miłośników jakiejś dziedziny
«Mekka, miasto w zachodniej części Arabii Saudyjskiej»
Ok. roku 570 urodził się tu Mahomet, główny prorok islamu, odtąd miasto jest najważniejszym ośrodkiem kultu religijnego i celem pielgrzymek muzułmanów; obowiązkiem każdego wyznawcy islamu jest przynajmniej raz w życiu odbyć pielgrzymkę do Mekki.
jaskinia Odollam – książk. schronienie malkontentów
«Odollam, biblijna jaskinia, w której schronił się Dawid»
Jak podaje Biblia, „Uszedł tedy Dawid do jaskini Odollam. I zeszli się do niego wszyscy utrapieni i zadłużeni, i gorzkiego słowa”.
ofir – książk. kraj obfitujący w drogocenne kruszce, zwłaszcza złoto, i klejnoty
«Ofir, biblijna kraina, skąd pochodzić miały skarby króla Salomona»
Z krainy tej przywożono królowi nie tylko mnóstwo złota i drogich kamieni, ale również drzewo sandałowe; Ofiru przez wieki bezskutecznie poszukiwali podróżnicy w różnych częściach świata.
patmos – książk. miejsce wygnania, samotnia
«Patmos, wyspa grecka u wybrzeży Turcji»
Według tradycji chrześcijańskiej za czasów cesarza rzymskiego Domicjana na wyspę tę został zesłany nieznany wygnaniec lub sam św. Jan Ewangelista; w jednej z grot doznał on objawienia będącego wizją losów świata, które przedstawił w Apokalipsie św. Jana.
sezam – książk. baśniowe miejsce przechowywania nieprzebranych bogactw; miejsce, w którym znajdują się bardzo cenne przedmioty; skarbiec
«Sezam, jaskinia pełna bogactw z jednej z opowieści Księgi tysiąca i jednej nocy»
W jaskini w głębi lasu banda rozbójników przechowywała niezliczone skarby, otwierając jej wrota (niedostrzegalne, gdyż ukryte pod postacią litej skały) zaklęciem „Sezamie, otwórz się!”; magiczne słowa podsłuchał ubogi drwal Ali Baba, dzięki czemu zdobył dostęp do skarbów i z biedaka stał się bogaczem.
styks – książk. świat pozagrobowy; piekło
«Styks, mit. gr. jedna z rzek przecinających Hades, podziemne królestwo zmarłych»
Przez wody Styksu przewoźnik Charon przeprawiał na swej łodzi dusze zmarłych, udające się do Hadesu; zanurzenie się w Styksie czyniło ciało ludzkie odpornym na rany (jak w przypadku Achillesa), a na jego wody przysięgali ludzie i bogowie.
tebaida – książk. szczęśliwe ustronie, przyjemna pustelnia, miła samotnia
«Teby, starożytne miasto w Górnym Egipcie»
W regionie Teb, w południowym Egipcie, znajdowała się pustynia, gdzie wielu pustelników chrześcijańskich chroniło się, żyjąc tam w warunkach surowych, ale sprzyjających medytacji i modlitwie.
termopile – książk. miejsce bohaterskiej walki i śmierci wielu ludzi
«Termopile, w starożytności wąski pas lądu na wybrzeżu Grecji, miejsce bitwy w 480 r. p.n.e.»
Jedyne przejście z Tesalii do Grecji środkowej było wąskim przesmykiem między górami a morzem, stanowiącym ważny punkt strategiczny; w 480 r. p.n.e. poniósł tam śmierć wódz spartański Leonidas i cały jego oddział 300 ludzi broniący przejścia przed Persami.
